Bilzenaar Xavier Lenaers werkt aan een rond suisses. De deadline van het project is zondag 14 september 2025.
"De Suisses zijn een stuk levend immaterieel erfgoed dat dreigt helemaal verloren te gaan. Ze maken deel uit van de kerkgeschiedenis. Dat ze een bijna uitstervend ras zijn, blijkt uit de cijfers. We kunnen het aantal kerkbaljuws zoals Suisses in de volksmond worden genoemd op de vingers van een hand tellen. In héél Vlaanderen en bij uitbreiding héél het land zijn er vandaag nog slechts vijf actief. Twee onder hen vervullen de functie in Limburg: in Hasselt en in Tongeren.
In de eerste stad van het land kruipt Tony Achtergael al 41 jaar in de huid en de kleren van de 'Pikman' zoals een Suisse in Tongeren en omgeving genoemd wordt .
Tony is dé geknipte figuur om Pikman te zijn. Hij is integer, dwingt respect af en heeft gezag. Hij probeert de orde in de basiliek, zijn werkterrein, zo goed en zo kwaad mogelijk te handhaven. Tony is een kleurrijke Pikman en een volksfiguur die naast het handhaven van de orde ook en vooral vandaag eerder een ceremoniële functie bekleedt", weet Xavier die 4 initiatieven voorziet:
Een boek over de Suisses.
"Hierin geven we een evolutie door de eeuwen heen van het kerkelijk ambt. Vanaf de middeleeuwen, het Ancien Regime en de moderne tijden manifesteren de Suisses zich onder een andere naam terwijl ze veelal dezelfde taken uitvoeren: de rust, de orde en de stilte bewaren in de kerken. Eerst was er de bastionarius of roededrager. Roede staat hier voor een staf, meestal een bol met een kwast. Verder is er sprake van een bedel, pedel of een bedeau. Daarnaast was er de ostionarius, de deurwachter of de deurbewaarder. Hij houdt de wacht bij de kerkdeur. In de vroegere kerken werd de orde bewaard door honden (hont) slagers. Pas in de 19 de eeuw werd de term van Suisse gebezigd en raakte ingeburgerd. Hierbij verwijst de naam naar de Zwitserse Garde, het leger van de paus dat uitsluitend bestaat uit Zwitsers. De militaire uitrusting van de Zwitserse Garden vinden we deels terug in het kostuum van de Suisses.
Drie exposities waarin de Suisses centraal staan.
Vooreerst houden we een tentoonstelling die doorgaat in de basiliek van Tongeren, onder de kerktoren. De expo bevat niet enkel een klassieke opstelling met enkele kostuums en de erbij horende attributen van de Suisses. Ook gaan we interactief. Zo vertellen we in woord en in beeld verhalen en anekdotes van Suisses. De expo in de basiliek zal een maand lopen en gratis toegankelijk zijn voor het publiek.
Daarnaast zorgen we voor kleinere maar mobiele exposities met telkens een andere doelgroep voor ogen. Na overleg met de drie woon- en zorgcentra die Tongeren telt, proberen we de bewoners te bereiken met een eerder compacte tentoonstelling. Voor de jeugd is er in de stadsbibliotheek een kleine tentoonstelling voor alle vijfde en zesde leerjaren van de lagere scholen. De kinderen krijgen opdrachten die ze met behulp van een Ipad gaan uitvoeren. De leerlingen die in hun klas het best scoren krijgen een kleine attentie. Hierbij denken we aan een beeldje (eventueel 3D-geprint) van de Pikman van Tongeren.
Kermisprocessie
Zondag 14 september 2025 trekt zoals elk jaar tijdens de septemberkermis in de stad een processie door de straten van Tongeren. Die dag is het ook Open Monumentendag. De processie in 2025 krijgt een extra cachet en uitstraling met deelname van de vijf nog actieve Suisses in Vlaanderen. Ze stappen mee in volledige outfit . De processie wordt ingeleid door de schutterij Sint-Martinus uit ‘s Gravenvoeren in Voeren. Die heeft een link met de Zwitserse Wacht. De kostuums van de schutters gelijken op die van de gardisten van het Vaticaans leger. en het pak van de commandant is exact hetzelfde als dat van de commandant van de Zwitserse Garde.
Zwitserse Garde
De naam Suisse verwijst zoals hierboven al gezegd naar de Zwitserse soldaten in het Vaticaan. Niet enkel door de kledij maar vooral door de militair uitziende uitrusting: de hellebaard, de sabel en de omgekeerde Napoleonhoed. Een geüniformeerde Zwitserse Garde naar Tongeren halen, is helaas niet mogelijk, zo blijkt. Ze mogen hun uniform niet buiten het Vaticaan dragen. Wel mogen gardisten die 5 jaar of meer in dienst waren of het nog zijn hun kostuums houden. Een kostuum van een garde stellen we tentoon.
Partners
Vooreerst het stadsbestuur dat mede zijn schouders onder het project zet. Ze geeft financiële, logistieke en communicatieve ondersteuning.
Veder mogen we rekenen op de steun van het kerkbestuur dat de basiliek openstelt voor de tentoonstelling. Ook de vrienden van de kerststal doen mee.
Het boek zal uitgegeven worden door het Koninklijk Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap van Tongeren.
Oproep
Xavier doet een oproep aan Tongenaren en anderen die beschikken over foto’s van Suisses en filmpjes waarin ze een rol spelen. Ook zoeken we naar anekdotes en verhalen van Suisses die jullie zelf meegemaakt hebben of hebben horen vertellen. Jullie mogen de beelden en verhalen per mail naar de beeldbank van het stadsarchief van sturen: stadsarchief@stadtongeren.be of naar xavier.hln@compaqnet.be .
Xavier Lenaers (gsm 0475 807857)
mailadres: xavier.hln@compaqnet.be of naar xlenaers@gmail.com
